Przedawnienie karalności przestępstwa a covid-19

Czy ograniczenia w efektywnym funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości, są korzystne dla sprawców przestępstw?

Na potrzeby niniejszego wpisu, wskazać należy, że na gruncie obowiązującego obecnie Kodeksu karnego, przestępstwa zostały podzielone przez ustawodawcę na zbrodnie oraz występki. Zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą, przy czym występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych albo powyżej 5.000,00 zł, karą ograniczenia wolności przekraczającą miesiąc albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.

Jednym z celów postępowania karnego jest ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo oraz następnie wykrycie sprawcy tegoż przestępstwa i pociągnięcie go do odpowiedzialności karnej.

Instytucja przedawnienia karalności oparta została na założeniu, że na skutek upływu czasu, efekty zapobiegawcze oraz wychowawcze, jak również potrzeba zadośćuczynienia społecznemu poczuciu sprawiedliwości – jakie ma nieść ze sobą wymierzona sprawcy kara – ulegają osłabieniu.

Na skutek określonego przez ustawodawcę upływu czasu, popełniony czyn w dalszym ciągu pozostaje przestępstwem, aczkolwiek jego sprawca nie będzie mógł już ponieść odpowiedzialności karnej za jego popełnienie – pomimo nawet ujawnionych w wyniku postępowania karnego dowodów, które nie budzą wątpliwości. W przypadku skutecznego upływu terminu przedawnienia karalności, postępowanie karne wobec sprawcy przestępstwa nie powinno być wszczęte, a wszczęte powinno zostać umorzone.

Warto jednocześnie wskazać, że instytucja przedawnienia karalności doznaje pewnych wyłomów – nie znajdzie ona swojego zastosowania w przypadku zbrodni przeciwko pokojowi, ludzkości i przestępstw wojennych, jak również do umyślnego przestępstwa zabójstwa, ciężkiego uszkodzenia ciała, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub pozbawienia wolności łączonego ze szczególnym udręczeniem, popełnionego przez funkcjonariusza publicznego w związku z pełnieniem obowiązków służbowych.

Co do zasady, zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym nie można pociągnąć do odpowiedzialności karnej sprawcy przestępstwa, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęła określona liczba lat, tj.:

Ponadto, zasygnalizować należy, że w przypadku, gdy już zostało wszczęte postępowanie karne i toczy się przeciwko osobie sprawcy – wskazane w powyższej tabeli okresy przedawnienia ulegają wydłużeniu o 10 lat (w przypadku spraw ściganych z oskarżenia prywatnego – o 5 lat).

[1] karalność w tym przypadku ustaje z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy przestępstwa, nie później jednak niż z upływem trzech lat od czasu jego popełnienia.

W terminie od 20 marca 2020 roku do 16 maja 2022 roku w Polsce obowiązywał stan epidemii wprowadzony w wyniku rozprzestrzeniania się wirusa SARS-CoV-2 wywołującego chorobę zakaźną COVID-19 (obecnie stan określany jest jako stan zagrożenia epidemicznego, z uwagi na obniżenie liczby dziennych przyrostów zakażeń).

Ustawodawca mierząc się z bezprecedensowym wyzwaniem, które do chwili obecnej negatywnie wpływa na efektywność pracy wymiaru sprawiedliwości (m. in. poprzez ograniczenia związane z prowadzeniem przesłuchań w tradycyjnej formie oraz brak odpowiedniej infrastruktury technicznej, umożliwiającej prowadzenie procesu karnego w formie zdalnej, przy użyciu urządzeń umożliwiających komunikację na odległość) – zdecydował się na wprowadzenie do systemu prawnego ustawy z dnia 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2020 r. poz. 374 t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 2095, dalej jako: „Ustawa Covidowa”).

Zgodnie z treścią art. 15zzr¹ Ustawy Covidowej, w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, ogłoszonego z powodu COVID-19, oraz w okresie 6-miesięcy po ich odwołaniu nie biegnie przedawnienie karalności czynu oraz przedawnienie wykonania kary w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe.

Wejście w życie Ustawy Covidowej oraz jej wielokrotna nowelizacja, powodowała problemy z praktyczną interpretacją znajdujących się w niej uregulowań, niejednokrotnie prowadząc do wykształcenia się dwóch przeciwstawnych wobec siebie linii orzeczniczych.

Jednym z takich problemów był brak precyzyjnego wskazania, czy wstrzymanie biegu terminu przedawnienia określonego Ustawą Covidową, odnosi się jedynie do czynów zabronionych, które zostały popełnione począwszy od 31 marca 2020 roku (tj. od dnia wejścia w życie ww. regulacji) czy też odnosi się także do przedawnienia karalności takich czynów popełnionych przed tą datą?

Wątpliwości te w swoim znaczeniu były istotne, bowiem mogły prowadzić np. do niezasadnych umorzeń postępowań karnych w związku upływem przepisanego czasu od ich popełnienia – ze szkodą dla osób pokrzywdzonych przestępstwem.

Zasygnalizowany powyżej stan niepewności trwał ponad 2 lata. Regulacja Ustawy Covidowej znalazła swoje jednoznaczne uzupełnienie dopiero w dniu 14 września 2022 roku, kiedy to Sąd Najwyższy w uchwale podjętej w składzie Siedmiu Sędziów Izby Karnej (sygn. akt I KZP 9/22) wskazał, że wstrzymanie od 31 marca 2020 roku biegu terminu przedawnienia karalności w sprawach o przestępstwa, przestępstwa i wykroczenia skarbowe oraz w sprawach o wykroczenia dotyczy przedawnienia karalności tych czynów zabronionych niezależnie od tego, czy zostały popełnione począwszy od dnia 31 marca 2020 roku, czy też przed tą datą.

Na marginesie wskazać należy, że obecna treść art. 15zzr¹ Ustawy Covidowej nie przewiduje wstrzymania biegu okresu przedawnienia wobec wykroczeń oraz wykroczeń skarbowych. Nie wchodząc w zawiłości związane z nowelizacjami ww. ustawy wskazać należy, że w ww. sprawach upływ okresu przedawnienia uległ wstrzymaniu na czas od 31 marca 2020 roku do dnia 24 maja 2020 roku.

Kiedy można oczekiwać ponownego biegu terminów przedawnienia w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe? Niestety na to pytanie obecnie próżno szukać odpowiedzi, bowiem powyższe uzależnione jest od decyzji Ministra Zdrowia w przedmiocie odwołania stanu zagrożenia epidemicznego. Wobec obowiązującej Ustawy Covidowej pewne jest natomiast pogorszenie się sytuacji procesowej osób podejrzanych/oskarżonych, wobec stanu prawnego obowiązującego przed wejściem w życie ww. ustawy.