Nowelizacja utrudni naprawienie błędu podatnika. Czynny żal traci na skuteczności

Czynny żal straci na skuteczności, oświadczenie w tym zakresie nie zawsze pozwoli przedsiębiorcy na uniknięcie sankcji karnoskarbowych.

Prowadzenie przedsiębiorstwa nierozłącznie związane jest ze swego rodzaju dynamiką. Chęć sprostania zmieniającym się wymogom rynku, podejmowanie codziennych decyzji biznesowych lub opóźnienia w płatności należnego od kontrahentów wynagrodzenia, w niektórych przypadkach mogą skutkować zaniechaniem dopełnienia szeregu obowiązków, między innymi tych na rzecz fiskusa.

Naprzeciw powyższemu wychodzi instytucja określana potocznie jako „czynny żal”, która w ściśle określonych przypadkach pozwala na uniknięcie sankcji karnoskarbowych. Została ona uregulowana w treści art. 16 § 1-6 ustawy z dnia 10 września 1999 roku Kodeks karny skarbowy (dalej również jako: „KKS”), przy czym uwypuklić należy, że stanowi ona swoistego rodzaju przyznanie się do winy, w celu uniknięcia odpowiedzialności za popełnione błędy.

Instytucja czynnego żalu znajdzie swoje zastosowanie, w szczególności jeżeli przedsiębiorca:

• nie złożył zeznania podatkowego w terminie;
• nie zapłacił lub zapłacił podatek dochodowy lub podatek VAT w nieodpowiedniej wysokości;
• nierzetelnie prowadził księgi rachunkowe;
• nierzetelnie wystawiał faktury;
• bezprawnie stosował obniżone stawki podatku VAT;
• bezprawnie stosował zwolnienie z płatności podatku VAT;
• zataił przed organem podatkowym prawdziwe rozmiary prowadzonej działalności gospodarczej;
• wyłudził zwrot należności celnej;
• wyłudził pozwolenie celne.

Podkreślić w tym miejscu wypada, że Ministerstwo Sprawiedliwości w dacie formułowania niniejszego artykułu prowadzi intensywne prace nad znacznym ograniczeniem możliwości skorzystania z pomocnego przedsiębiorcom rozwiązania, za jaki bez wątpienia uznać należy czynny żal.

Różnica pomiędzy obecnym stanem prawnym, a planowanymi przez resort sprawiedliwości zmianami przedstawiona zostanie na przykładzie często zdarzającego się w praktyce uchybienia po stronie przedsiębiorców, tj. niepłacenia bądź płacenia podatku dochodowego lub podatku VAT w nieodpowiedniej wysokości, w przepisanym terminie.

Szczegółowe omówienie przesłanek ponoszenia odpowiedzialności karnoskarbowej wynikającej z powyższego uchybienia pozostaje poza ramami niniejszego artykułu. Na jego potrzeby wskazać należy, że obecnie zgodnie z treścią art. 57 §1 KKS – podatnik, który uporczywie nie wpłaca w terminie podatku, podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe. Przy czym chodzi tu o wyrażoną liczbowo kwotę pieniężną, od której uiszczenia zobowiązany przedsiębiorca się uchylił, na skutek czego po stronie wierzyciela podatkowego powstał uszczerbek finansowy.

Kara grzywny wymierzana jest w tym przypadku kwotowo – w granicach od jednej dziesiątej do dwudziestokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, które w roku 2022 ustalone zostało w wysokości 3.010,00 zł. Co za tym idzie, kara grzywny grożąca przedsiębiorcy za uchybienie wynikające z art. 57 §1 KKS może zostać wymierzona w przedziale kwotowym od 301,00 zł aż do 60.020,00 zł.

Przedsiębiorca, który nie uregulował całości bądź części należności wynikających z obowiązku podatkowego, zarówno obecnie jak i po omawianej nowelizacji będzie mógł skorzystać z dobrodziejstwa czynnego żalu w celu uniknięcia odpowiedzialności karnoskarbowej, jeżeli:

• o zaistniałym uchybieniu, zawiadomi na piśmie bądź ustnie do protokołu właściwy organ;
• uiści w całości wymagalną należność uszczuploną wskutek popełnionego zaniechania, wraz z należnymi z tego powodu odsetkami.

Należy jednakże pamiętać, że skuteczne złożenie oświadczenia o czynnym żalu, połączone z uiszczeniem uszczuplonej zaległości – związane jest nierozerwalnie z terminem, którego przekroczenie nie pozwoli przedsiębiorcy na uniknięcie odpowiedzialności za swoje błędy.

Procedowana zmiana, którą ilustruje poniższa tabela, na pierwszy rzut oka (w szczególności dla osób niezajmujących się na co dzień prawem karnym skarbowym), może wydawać się kosmetyczna.

Celem dokładniejszego zrozumienia omawianego problemu, w uproszczeniu wskazać należy, iż prowadzenie postępowania karnoskarbowego przez organ ścigania (Urząd Skarbowy), następuje po przeprowadzeniu kontroli podatkowej przez stosowny organ  (właściwego Naczelnika Urzędu Skarbowego), w którym ujawniony został czyn zabroniony pod groźbą kary, w omawianym przypadku wynikający z art. 57 §1 KKS.

Obecnie ustawodawca daje przedsiębiorcy możliwość skorzystania z dobrodziejstwa czynnego żalu nawet w sytuacji, w której nieprawidłowości zostaną ujawnione podczas przeprowadzonej kontroli podatkowej. Po wejściu w życie procedowanej nowelizacji, będzie to niemożliwe. Planowana zmiana skutecznie ogranicza bowiem możliwość złożenia oświadczenia woli w powyższym zakresie, do chwili podjęcia każdej czynności urzędowej wobec podatnika (m. in. sprawdzenia poprawności rozliczeń, o których to przedsiębiorca może nawet nie posiadać stosownej wiedzy).

Ministerstwo Sprawiedliwości chęć nowelizacji przepisów odnoszących się do czynnego żalu argumentuje tym, że aktualnie często brak jest możliwości ścigania sprawców przestępstw skarbowych i wykroczeń ujawnionych w trakcie kontroli przeprowadzonej co prawda przez uprawniony organ, jednak inny niż organ ścigania.

Proponowaną zmianę w sposób jednoznaczny należy ocenić negatywnie. Nowa treść art. 16 § 5 pkt 2 KKS budzi bowiem liczne wątpliwości interpretacyjne. Szczegółowego doprecyzowania wymaga użyte przez resort sprawiedliwości określenie organu oraz czynności służbowych. Obecnie nie sposób jednoznacznie wskazać jakie dokładnie organy zostały objęte zakresem ww. przepisu, jak również o jakie czynności służbowe konkretnie chodzi (pod zaproponowane określenie podpadać może zarówno okazanie legitymacji służbowej jak i weryfikacja poprawności rozliczeń podczas prowadzonej kontroli podatkowej).

Ponadto nowelizacja wydaje się być nadmiernie surowa dla podatników – po jej wejściu w życie przedsiębiorcy utracą w znacznej mierze szansę na naprawienie popełnionych przez siebie błędów (nierzadko niezamierzonych, powstałych na skutek zwykłego niedopatrzenia bądź chwilowych zatorów płatniczych). Dodając do tego obecny stopień skomplikowania systemu podatkowego, jego nad wyraz częstą oraz obszerną nowelizację (vide tzw. „Polski Ład”, którego stosowanie w praktyce wywołuje szereg wątpliwości również u organów podatkowych) – chęć zmiany opisywanego art. 16 § 5 pkt 2 KKS uzasadnia stwierdzenie o jego zbyt dotkliwiej represyjności względem podatników.

W dacie niniejszej publikacji, projekt znajduje się na etapie opiniowania. Przebieg prac nad planowaną nowelizacją można śledzić na poniższej stronie Rządowego Procesu Legislacyjnego: https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12357450.