Kryptowaluty funkcjonują na rynku finansowym od przeszło dekady. Wzrost inflacji, czy poszukiwanie alternatywnych źródeł inwestowania spowodowały, że w ostatnich latach zaobserwować można dynamiczny wzrost zainteresowania tą formą płatności i oszczędzania (również wśród Polaków). W konsekwencji także i organy ścigania poszczególnych państw zaczęły przejawiać zainteresowanie walutami wirtualnymi pod kątem regulacji prawnych, w tym kwestii związanych z prawem karnym. W ostatnim czasie media obiegła informacja o niecodziennej licytacji w jednym z Urzędów Skarbowych – przedmiotem była właśnie ułamkowa wartość kryptowaluty. Nie był to jednak pierwszy przykład egzekwowania należności z waluty wirtualnej w naszym kraju.
Czy prokurator może „wejść” na kryptowaluty?
Kryptowaluty w polskim środowisku prawnym
Polski ustawodawca nie podjął się kompleksowego uregulowania walut wirtualnych np. poprzez odrębną ustawę o kryptowalutach, co podkreślić należy, nie oznacza ich nielegalności. Posiadanie i obrót walutami wirtualnymi w Polsce nie jest więc zakazany, a ostatnimi czasy zaobserwować można pojawienie się pojedynczych rozwiązań dotyczących kryptowalut w poszczególnych aktach prawnych lub decyzjach administracyjnych:
- Ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu m.in. definiuje czym są kryptowaluty oraz wprowadza wymóg rejestracji działalności związanej z cyberwalutami;
- Interpretacje podatkowe uznają Bitcoin jako alternatywny środek płatniczy, który jest prawem majątkowym, a którego dochód ze sprzedaży podlega opodatkowaniu na zasadach ogólnych;
- Ministerstwo Finansów uznało Bitcoin za umowny środek płatniczy, niebędący dewizą oraz elektronicznym instrumentem pieniężnym.
Z karnoprawnego punktu widzenia waluty wirtualne traktowanego mogą być jako informacje, zapis na informatycznym nośniku danych, dane informatyczne, czy też dokument w rozumieniu kodeksu karnego.
Zatem waluty wirtualne mogą być i bywają dowodem, przedmiotem przestępstwa, poręczenia majątkowego, czy w końcu zabezpieczenia majątkowego.
Czym jest zabezpieczenie majątkowe?
Zabezpieczeniem majątkowym określa się instytucję prawa karnego przysługującą zależnie od etapu sądowi lub prokuratorowi. Zgodnie z nazwą służy zabezpieczeniu wykonania orzeczenia poprzez obciążenie mienia oskarżonego, czy podejrzanego. Innymi słowy, ma zapobiec wyzbyciu się czy ukryciu majątku osób, którym grozi kara grzywny lub środki o charakterze finansowym, bądź obciążenie kosztami postępowania.
Dokonanie zabezpieczenia majątkowego nie może być jednak dowolne. Wymaga się od organu, aby w wydanym postanowieniu:
- wskazano przedmiot zabezpieczenia,
- określono kwotę zabezpieczenia,
- wskazano sposób zabezpieczenia.
Czy zabezpieczenie majątkowe na kryptowalutach jest możliwe?
W teorii zabezpieczenie majątkowe jak najbardziej może zostać ustanowione na walutach wirtualnych. Zgodnie z art. 291 § 1 KPK zabezpieczenie majątkowe dokonywane jest mieniu oskarżonego i chociaż waluty wirtualne nie mają fizycznej postaci, to zaliczają się do tej kategorii.
W rzeczywistości jednak takie przypadki zabezpieczenia stanowią niemałe wyzwanie praktyczne dla organu. Zabezpieczenie majątkowe na kryptowalutach wymaga dodatkowego zaangażowania z uwagi na zaszyfrowany sposób przechowywania walut wirtualnych w ramach portfeli online, portfeli-aplikacji, czy portfeli papierowych. Nawet jeżeli organowi już uda się wejść w posiadanie portfela to pojawia się kolejna przeszkoda – odpowiednie cyfrowe zabezpieczenie przed jego utratą. Nie da się ich odebrać fizycznie i po prostu włożyć do szafy pancernej w jednostce organu.
Przykładem trudności jakie napotykają organy w tym zakresie jest sprawa u naszych zachodnich sąsiadów. Prokuratura co prawda weszła w posiadanie portfela BTC (jego adresu) wartego około 50 mln euro, lecz skazany mężczyzna zapomniał do niego hasła. Wskutek tego organ ścigania nie mógł podjąć faktycznych czynności procesowych z kryptowalutami.
Ochrona praw w przypadku zabezpieczenia majątkowego
Warto pamiętać, że organom państwa zdarza się dokonywać zabezpieczenia często niezgodnie z regułami orzekania, w nieprawidłowej wysokości, czy po prostu pochopnie (bez racjonalnego uzasadnienia). W takich sytuacjach niezbędne jest złożenie zażalenia na postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym.
Dodatkowo, dokonanie zabezpieczenia majątkowego nie może trwać w nieskończoność. Przepisy prawa nakładają granice stanowiąc, że należy niezwłocznie uchylić w całości lub w części zabezpieczenie majątkowe, jeżeli ustaną przyczyny, wskutek których zostało ono zastosowane w określonym rozmiarze, lub powstaną przyczyny uzasadniające jego uchylenie choćby w części.
Jakie symptomy świadczyć mogą o niezgodności postanowienia z prawem?
| Niewłaściwe określenie kwoty i sposobu zabezpieczenia |
|
| Nieuwzględnienie wysokości grożącej sprawcy grzywny, środków karnych, przepadku lub środków kompensacyjnych |
|
| Brak uchylenia w całości lub w części zabezpieczenia, pomimo ustania podstaw |
|
| Braki w konstrukcji postanowienia |
|
Osoby, przeciwko którym prowadzone jest postępowanie karne muszą mieć na uwadze, że będące w ich posiadaniu waluty wirtualne mogą znaleźć się w kręgu zainteresowań organów ścigania, w tym w ramach tzw. „zajęcia”. W praktyce jednak skuteczne zabezpieczenie majątkowe na walutach cyfrowych stanowi spore wyzwanie dla organów.
Niezależnie od przedmiotu dokonywanego zabezpieczenia majątkowego warto wiedzieć, że wydawane postanowienia nierzadko pozostawiają wiele do życzenia pod kątem formalnym i merytorycznym. Wobec tego zawsze warto rozważyć wniesienie zażalenia, które może przynieść wymierne korzyści – nie wyłączając spod tego całkowitego uchylenia zabezpieczenia.
Zadaj pytanie autorowi 