Po wybuchu pandemii COVID-19 wielu przedsiębiorców stanęło przed koniecznością zmierzenia się z problemami finansowymi. Na skutek obostrzeń wprowadzanych w celu spowolnienia rozwoju pandemii niektóre sektory gospodarki zostały całkowicie wstrzymane. Początkowo eksperci wskazywali, iż najpoważniejsze konsekwencje ekonomiczne dotkną branżę turystyczną. Nie ulega jednak wątpliwości, iż pozostałe branże także odczuły lub dopiero odczują skutki wybuchu pandemii. Problemy finansowe niektórych przedsiębiorstw mogą okazać się tak poważne, że ich skutkiem będzie niewypłacalność poszczególnych podmiotów. Rozwój pandemii oraz „druga fala” zachorowań mogą rodzić ryzyko bankructwa podmiotów funkcjonujących w obrocie.
Jakie okoliczności muszą więc wystąpić, aby złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki było uzasadnione i w jakim terminie należy tego dokonać? Co się stanie, gdy obowiązane podmioty nie zgłoszą w terminie wniosku o upadłość? I wreszcie, czy z uwagi na pandemię COVID-19 zasady dotyczące obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości uległy zmianom? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w poniższym artykule.
Kiedy istnieje obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości?
Zgodnie z art. 10 ustawy Prawo upadłościowe – upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. Ustawodawca uszczegółowił, iż stan niewypłacalności dłużnika powstaje wówczas, gdy utraci on zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Istnieje domniemanie ustawowe, że dłużnik traci zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeśli opóźnienie w ich wykonaniu przekroczy 3 miesiące.
Natomiast w odniesieniu do dłużnika będącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, stan niewypłacalności powstaje także wówczas, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość majątku i taki stan utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące. Ustawodawca przewidział także domniemanie, zgodnie z którym zobowiązania pieniężne dłużnika przekraczają wartość jego majątku, jeśli zgodnie z bilansem jego zobowiązania przekraczają wartość jego aktywów i taki stan utrzymuje się przez okres przekraczający 24 miesiące. Spod tego domniemania wyłączone są jednak rezerwy na zobowiązania, a także zobowiązania wobec jednostek powiązanych.
W doktrynie wskazuje się także, iż niewypłacalność dłużnika musi mieć charakter trwały, a więc sytuacja ekonomiczna dłużnika powinna w tym wypadku uzasadniać stwierdzenie, iż nie ma on i nie będzie miał w przyszłości zdolności do wykonania swoich zobowiązań względem wierzycieli[1].
Na kim spoczywa obowiązek złożenia wniosku o upadłość spółki handlowej i w jakim terminie należy tego dokonać?
Obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w odniesieniu do osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną ustawodawca nałożył na każdy podmiot, który na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami (por. art. 21 ust. 2 Prawa upadłościowego). Dłużnik jest obowiązany do złożenia takiego wniosku nie później niż w terminie 30 dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości.
W art. 586 Kodeksu spółek handlowych ustawodawca ustanowił czyn zabroniony polegający na niezgłoszeniu wniosku o upadłość spółki handlowej przez członka zarządu albo likwidatora spółki pomimo warunków uzasadniających upadłość spółki. Co istotne, odpowiedzialność karną na gruncie tego przepisu ponoszą zasadniczo osoby będące członkami zarządu, w tym prezes zarządu. Przy czym dodać należy, że przestępstwo polegające na niezłożeniu wniosku o upadłość spółki handlowej pomimo wystąpienia przesłanek uzasadniających złożenie takiego wniosku może zostać dokonane tylko umyślnie. Jednocześnie praktyka wskazuje, że do grona osób zawiadamiających organy ścigania o komentowanym przestępstwie najczęściej zalicza się pokrzywdzonych – wierzycieli upadłego, którzy także na drodze procesu karnego mogą dochodzić swoich praw.
Na marginesie zauważyć należy, że w Kodeksie karnym istnieje także przestępstwo tzw. pozornego bankructwa, polegające na tym, iż podmiot będący dłużnikiem kilku wierzycieli w sposób lekkomyślny doprowadza do swojej upadłości lub niewypłacalności, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku, zaciąganie zobowiązań lub zawieranie transakcji oczywiście sprzecznych z zasadami gospodarowania. Popełnienie tych czynów zabronionych niejednokrotnie pozostaje ze sobą w związku.
Jaka kara grozi za niezłożenie wniosku o upadłość spółki handlowej pomimo wystąpienia przesłanek upadłości przewidzianych przepisami prawa?
W przypadku niedopełnienia obowiązku złożenia wniosku o upadłość spółki handlowej członkowie zarządu oraz likwidatorzy narażają się na odpowiedzialność karną w postaci grzywny, kary ograniczenia wolności a nawet pozbawienia wolności. Zgodnie z przepisami Kodeksu karnego, grzywna w przypadku tego typu czynu zabronionego może w praktyce wynieść od kilku do nawet kilkuset tysięcy złotych, a Sąd orzekający w sprawie uprawniony jest także do orzeczenia kary pozbawienia wolności.
Czy stan pandemii ma wpływ na uregulowania odnoszące się do obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości?
Rozwiązania w zakresie złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości zostały objęte przepisami Tarczy Antykryzysowej 2.0. Zgodnie z treścią art. 15zzra ust. 1 – jeżeli podstawa do ogłoszenia upadłości dłużnika powstała w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, a stan niewypłacalności powstał z powodu COVID-19, bieg terminu do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, o którym mowa w art. 21 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega przerwaniu. Po tym okresie termin ten biegnie na nowo. Jeżeli stan niewypłacalności powstał w czasie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 domniemywa się, że zaistniał z powodu COVID-19.
Dla ustalenia obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości kluczowe jest więc stwierdzenie, czy okoliczności uzasadniające jego złożenie zaistniały w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, a także, czy niewypłacalność danego podmiotu ma związek z COVID-19. W przypadku, gdy powody upadłości wystąpiły w czasie stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, a niewypłacalność jest związana ze skutkami pandemii, nie rozpoczyna się bieg 30-dniowego terminu na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości, a rozpoczęty ulega przerwaniu. W takim wypadku członkowie zarządu oraz likwidatorzy nie będą ponosili odpowiedzialności karnej. Okoliczności te ustalane są jednak dopiero w trakcie trwającego postępowania karnego.
[1] Art. 586 KSH red. Jara 2020, wyd. 3/Czura-Kalinowska, Legalis.
O autorach
Zadaj pytanie autorowi Kontakt dla mediów
