Nie taki as w rękawie czyli blankiet wekslowy jako instrument nacisku

Posługiwanie się wekslami w realiach gospodarczych pozostaje powszechną praktyką, zwłaszcza, że procedura sądowa dochodzenia roszczeń z weksla jest znacznie szybsza od „standardowego” dochodzenia roszczeń na gruncie procesu cywilnego. Tym chętniej zatem, w sytuacji sporu z przeciwnikiem biznesowym, posiadacz weksla może próbować go wykorzystać jako jedno z narzędzi nacisków w konfrontacji, zwłaszcza, kiedy spór taki prowadzony jest na wielu frontach (cywilnym, karnym i innych).

Przede wszystkim musimy pamiętać do czego służy weksel, w jakich warunkach możne zostać wypełniony, a w konsekwencji kiedy można narazić się na odpowiedzialność karną związaną z jego nieuprawnionym uzupełnieniem, a także dochodzeniem na jego podstawie roszczeń.

W realiach omawianej przeze mnie sprawy doszło do ostrego sporu pomiędzy dotychczasowymi wspólnikami, który zaowocował szeregiem wzajemnych powództw, a także złożeniem do organów ścigania zawiadomień o możliwości popełnienia przestępstw. Było to spowodowane faktem, że dotychczasowi wspólnicy ściśle ze sobą współpracowali. To z kolei oznaczało, że dobrze znali swoje mocne i słabe strony i bez zahamowań tę wiedzę przeciwko sobie wykorzystywali. W momencie, w którym szala zwycięstwa przechyliła się na rzecz klienta, jego przeciwnik procesowy postanowił wykorzystać schowany dotychczas „w szufladzie” tzw. weksel in blanco, jako kolejne narzędzie walki. Narzędzie, które – jak się później okazało – przysporzyło więcej problemów niż potencjalnych korzyści jego posiadaczowi.

Zauważmy, że weksel in blanco (zwany też wekslem niezupełnym) służy m.in. jako sposób zabezpieczenia wierzytelności. W istocie jest to podpisany przez dłużnika blankiet wekslowy, którego przynajmniej jeden element nie jest uzupełniony (np. brak wskazania kwoty). Najczęściej jednak na wekslu widnieje jedynie podpis dłużnika i zobowiązanie do zapłaty.

Sięgnięcie po ten instrument okazało się dla klienta pewnym zaskoczeniem, gdyż dotyczyło umowy zawartej przed laty, w przekonaniu klienta – dawno wykonanej. Co więcej, klient żył w przekonaniu, że wspomniany weksel, zgodnie z ówczesnymi ustaleniami stron, został zniszczony. Tak się jednak nie stało, a ujawnienie faktu istnienia weksla stało się wysoce problematyczne, tym bardziej, że szybko wydany został przez sąd cywilny nakaz zapłaty, na podstawie którego powód (przeciwnik procesowy klienta), jeszcze przed zakończeniem procesu cywilnego, mógł wyegzekwować całe swoje roszczenie. Zważywszy na fakt, że weksel opiewał na wiele milionów złotych, konieczna była szybka reakcja.

W zaistniałej sytuacji należało dokonać analizy dokumentacji związanej z wystawieniem przez klienta weksla in blanco. Okazało się bowiem, że wspomniany weksel wystawiony został na zabezpieczenie wykonania zobowiązania, zaś możliwość jego wypełnienia obostrzona została pewnymi warunkami. Mając na uwadze fakt, że już samo wypełnienie blankietu, jakim jest weksel in blanco, w sposób niezgodny z wolą wystawcy (jak określa to ustawa), może rodzić odpowiedzialność karną, należało wyjaśnić jakie relacje zachodziły pomiędzy klientem, a jego przeciwnikiem procesowym, a w konsekwencji precyzyjnie ustalić kiedy omawiany blankiet wekslowy mógł być wypełniony w świetle przedstawionych dokumentów (umowy, porozumienia wekslowego).

Wkrótce okazało się, że o ile weksel został uzupełniony poprawnie pod względem formalnym, o tyle wątpliwości wzbudziły kwestie postanowień porozumienia wekslowego i samej umowy. Stanowiło to podstawę do sformułowania zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa, zwłaszcza, że przeciwnik procesowy klienta zdążył już na podstawie przestępnie wypełnionego weksla uzyskać nakaz zapłaty. W tym kontekście warto pamiętać, że także i prokurator – jeżeli dostrzega ku temu podstawy – może żądać wszczęcia postępowania cywilnego w każdej sprawie, a jeżeli proces taki jest już w toku, może wziąć w nim udział.

Wyszło na jaw również, że przeciwnik procesowy klienta zagalopował się przy wypełnieniu blankietu wekslowego. Sprawdzenie dokumentów klienta pozwoliło na ustalenie, że po pierwsze weksel in blanco wystawiony został jako zabezpieczenie kary umownej na wypadek niewykonania przez klienta określonego zobowiązania. Ponadto, blankiet wekslowy mógł być wypełniony dopiero po ziszczeniu się sprecyzowanego warunku i po upływie terminu. O ile kwestia wykonania zobowiązania przez klienta – z uwagi na jego charakter – nie mogła zostać ustalona precyzyjnie i stanowiła oś sporu, o tyle realizację pozostałych wymagań do wypełnienia weksla in blanco można było ściśle ustalić.

Należało jednak położyć nacisk na zweryfikowanie przez organy ścigania czy wymagania do wypełnienia weksla, które miały charakter oczywisty, zostały zrealizowane. Poczynienie przez organy ścigania tych ustaleń pozwoliło ostatecznie na postawienie wierzycielowi wekslowemu zarzutów.

Powyższe ustalenia w zestawieniu z szeregiem zachowań przeciwnika klienta podjętych w ramach realizacji swojego domniemanego prawa wynikającego z weksla (m.in. sposób i okoliczności jego wypełnienia, korespondencja z klientem) pozwoliła na ustalenie, że sprawca miał zamiar posłużenia się wekslem w taki właśnie, przestępny sposób, a nie jedynie uzyskanie zapłaty kary umownej. Finalnie postępowanie cywilne z weksla zakończyło się oddaleniem roszczenia, zaś dotychczasowy przeciwnik procesowy klienta zakończył przygodę z wypełnieniem blankietu wekslowego wniesieniem przeciwko niemu aktu oskarżenia.

Podsumowując, weksel (blankiet wekslowy) służyć ma określonym celom gospodarczym, najczęściej sprecyzowanym w deklaracji wekslowej, w tym jako zabezpieczenie wykonania zobowiązań. Nie jest zaś dopuszczalne wykorzystywanie weksla w sposób całkowicie dowolny, wypełnianie go wbrew woli wystawcy, a finalnie traktowanie go wyłącznie jako instrumentu nacisku, co może prowadzić do poniesienia odpowiedzialności karnej.